Bijzondere lezing door Arthur Nieuwendijk in Zen.nl Nijverdal
Op zaterdagmiddag 21 juni vond in het Zen.nl Meditatiecentrum in Nijverdal een bijzondere lezing plaats, verzorgd door Arthur Nieuwendijk – zenmeester, filosoof en schrijver, verbonden aan Zen.nl Amsterdam. Het was de derde lezing in een reeks, en deze keer stond een fundamenteel thema centraal: onze neiging om alles wat onprettig is toe te schrijven aan een duidelijke oorzaak – liefst één die buiten onszelf ligt. Maar volgens Nieuwendijk is dit denken achterhaald. Hij pleit voor een radicaal andere kijk: oorzaak en gevolg zijn geen rechte lijn, maar een cirkel.
De cirkel van oorzaak en gevolg
In de westerse cultuur is het gangbaar om bij problemen een schuldige aan te wijzen – iemand of iets dat verantwoordelijk is. Maar volgens Nieuwendijk zitten oorzaak en gevolg vaak in een kringloop die zichzelf in stand houdt. De relatie tussen mensen speelt daarin een cruciale rol. Hij illustreerde dit met een herkenbaar voorbeeld:
“Mijn leidinggevende kijkt voortdurend op mijn vingers en bemoeit zich overal mee. Het maakt me onzeker.”
De reflex is dan vaak: de leidinggevende moet veranderen. Of – vanuit zelfkritiek –: ik doe blijkbaar iets niet goed. In beide gevallen wordt er een schuldige aangewezen. Nieuwendijk daagt dit denken uit: wat als er geen dader is, maar een interactie die zichzelf voedt?
Schuld als cultureel patroon
Nieuwendijk wees erop dat het schuldgevoel diep in onze cultuur is geworteld. Zelfs wanneer religieuze overtuigingen vervaagd zijn, blijft het idee van ‘erfzonde’ en ‘tekortschieten’ doorwerken. Mensen zoeken vaak naar manieren om schuld in te lossen – in dit leven of daarbuiten.
Persoonlijk vertelde hij hoe hij rond zijn veertigste tijdens meditatie ontdekte hoe sterk dit schuldgevoel zijn leven beïnvloedde. Door meditatie kon hij het loslaten – wat leidde tot meer lichtheid en vrijheid.
Boeddhistische visie: wederzijdse afhankelijkheid
In boeddhistische samenlevingen komt het begrip ‘schuld’ niet voor. In plaats daarvan is er het idee van wederzijdse afhankelijkheid: alles bestaat in relatie tot iets anders. Toegepast op het voorbeeld van de leidinggevende en de collega betekent dit: de collega toont onzekerheid, de leidinggevende reageert met controle, wat de onzekerheid verder vergroot – en zo ontstaat een vicieuze cirkel. Beiden houden het patroon onbewust in stand.
Er is dus niet één oorzaak of schuldige, maar een interactie waarin mensen vastlopen.
En juist in die wederkerigheid ligt ook de uitweg.
Hoe kom je uit zo’n patroon?
Nieuwendijk introduceerde het concept van ‘de kunst van ontschuldigen’. De eerste stap daarin is het stellen van een andere vraag: “Wat gebeurt er met ons?” In plaats van wijzen naar ‘de ander’ of jezelf, kijk je samen naar het patroon waarin je verzeild bent geraakt.
Een voorbeeld hiervan was een simpele maar veelzeggende oefening: een leidinggevende werd gevraagd om zijn hoge bureau te verlaten en plaats te nemen aan een ronde tafel – bijna knie aan knie met zijn medewerker. De fysieke verandering leidde tot een opener gesprek, met meer wederzijds begrip.
Wat is er verder nodig?
Training van de geest: Lojong
Uit de Tibetaanse Lojong-traditie gaf Nieuwendijk het publiek twee oefeningen mee voor de training van de geest (Zie ook zijn boek ‘Verwacht geen applaus’):
- Breng alle verwijten onder één noemer
- Wees iedereen dankbaar
Hoewel dit misschien onhaalbaar of geforceerd lijkt, helpt het om vaste denkpatronen los te laten en bewust te worden van positieve elementen – zelfs in lastige situaties.
Meester worden van je eigen leven
Tot slot moedigde Nieuwendijk zijn luisteraars aan om hiermee te oefenen. Niet om passief alles te accepteren, maar om actief verantwoordelijkheid te nemen voor je eigen gedrag, voor de interacties die je voedt – en voor het doorbreken van destructieve patronen.
De beloning? Meer vrijheid, meer vreugde, en meer invloed op je eigen leven.
Door Harry Mengers
